خانه‌موزه ها معمولا به جز نمایش آثار خاص مدرن یا باستانی از جهت بنای‌شان جالب و قابل بررسی هستند. موزه‌های مربوط به آثار باستانی معمولا ساختمان‌های قدیمی با ویژگی‌های خاص و آثار جدید در ساختمان‌هایی با المان‌های مدرن به نمایش درمی‌آیند. گاهی هم بنا به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردش انتخاب می‌شود تا موزه یا ساختمانی مهم باشد.
خانه‌ی مقدم و موزه‌ی آبگینه از جمله آثاری هستند که معماری بی‌نظیرشان در موزه شدنشان بی‌تاثیر نبود. بافت سنتی و معماری ایرانی به کار رفته در این دو بنا، برای افراد علاقه‌مند به تاریخ، معماری و آثار باستانی جذابیت زیادی دارد و جزو دو موزه‌ی پربازدید هستند. با این دو خانه‌موزه بیشتر آشنا شوید.
آشنایی با موزه آبگینه و سفالینه ایران
خیابان سی تیر از خیابان‌های قدیمی تهران است و بافت سنتی‌اش بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب می‌کند. علاوه بر بافت خود خیابان مکان‌های دیدنی زیادی از کلیسا و آتشکده گرفته تا موزه هم در این خیابان قرار دارند. موزه‌ی آبگینه و سفالینه هم در خیابان سی تیر واقع شده است.
این خانه‌موزه در ساختمانی تاریخی متعلق به دوران ابتدای حکومت پهلوی در میان باغی به مساحت ۷۰۰۰ مترمربع برپا شده است؛ خانه‌ای باشکوه که به دستور احمد قوام، یکی از سیاستمداران و نخست‌وزیرهای ایران ساخته شد و مدتی به عنوان سفارت کشورهای مصر و افغانستان مورد استفاده قرار گرفت.
در سال ۱۳۵۴ این خانه به دفتر فرح پهلوی فروخته و به موزه تبدیل شد. چهار سال بعد خانه‌موزه به طور رسمی افتتاح شد و خانه و باغ آن در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار میراث ملی ایران قرار گرفت. امروزه موزه‌ی آبگینه و سفالینه ایران تحت نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فعالیت می کند.
تاریخچه موزه آبگینه و سفالینه تهران
حدود ۹۰ سال پیش (۱۳۰۷ ه.ش) به دستور احمد قوام، مشهور به قوام السلطنه، ساختمان موزه‌ی آبگینه ساخته شد. خانه مجلل قوام تا سال ۱۳۳۱ محل سکونت و کارهای اداری و سیاسی او بود؛ اما در این سال خانه و سایر اموالش توسط مجلس وقت مصادره شد و در اختیار دولت درآمد.
بعد از این ماجرا عمارت قوام به مصری ها فروخته شد و آنها این ملک را به سفارت خود در تهران تبدیل کردند. این خانه برای هفت سال تحت تملک مصری ها بود؛ تا بعدها این سفارت در اختار افغان‌ها قرار گرفت. مدت کوتاهی افغانستان سفارت خود را در خانه قوام برپا کرد؛ اما اندکی بعد این خانه به بانک بازرگانی فروخته شد.
در سال ۱۳۵۴ دفتر فرح پهلوی پیشنهاد خرید این خانه را به بانک بازرگانی داد و با موافقت آنها مالکیت خانه به این دفتر رسید. گروهی از طراحان و معماران فرانسوی، ایرانی و اتریشی کار طراحی خانه‌موزه را بر عهده گرفتند و درهای آن در سال ۱۳۵۸ به روی علاقه‌مندان تاریخ و هنر ایران باز شد.
معماری موزه آبگینه و سفال
خانه‌موزه قوام معماری جالبی دارد و هشت ضلعی ساخته شده و از دو طبقه، ستون و زیرزمین تشکیل شده است. سبک معماری کلی ساختمان تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی قرن نوزدهم میلادی است.
طبقه‌ی اول از طریق پلکان چوبی به سبک پله‌های روسی با طبقه دوم ارتباط دارد.
تزیینات ساختمان
خانه‌موزه قوام جلوه‌های فوق‌العاده‌ای از معماری ایرانی مثل کارهای آجری، گچ‌بری های کم‌نظیر، آینه‌کاری‌های زیبا و جواهر و میناکاری را به نمایش می‌گذارد. بخش‌هایی از دیوارهای زیرزمین هم با موزاییک‌هایی بزرگ سنتی تزیین شده است. تزئینات این خانه‌موزه به چند دسته تقسیم می‌شود:
۱-کارهای آجری
در نمای خارجی ساختمان از ۵۰ نوع طرح و شکل هندسی و نمونه‌های گلدار آجری استفاده شده است که شبیه به معماری دوره سلجوقیان است.
۲-گچ‌بری‌ها
گچ‌بری‌های داخلی ساختمان در سه دوره‌ی زمانی مختلف ساخته شده است. بخشی از گچ‌بری مخصوص زمان ساخت عمارت است و بیشتر در سالن ورودی و دیگر تالارهای ساختمان به کار رفته. زمانی که خانه‌موزه در اختیار سفارت مصر قرار داشت گچ‌بری‌هایی به سبک اروپایی‌ها به ورودی و بخش‌هایی از طبقه اول اضافه شد.
این طرح‌ها در تالارهای مینا و بلور و در زیرزمین هم دیده می‌شود. دسته‌ی سوم گچ‌بری که ترکیبی از نقاشی و خطاطی است را سال ۱۳۶۸ سازمان میراث فرهنگی بنا کرد.
۳-آینه‌کاری‌ها
آینه‌کاری‌هایی به شکل طرح‌های هندسی ساخته شده و در گچ‌بری طبقه‌ی دوم به کار رفته است.
۴-مینا و منبت کاری
از میناکاری‌ها و منبت‌کاری‌ها با طرح‌های گلدار روی درها و حاشیه پله استفاده شده است.
طراحی داخلی
یکی از جذاب‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی‌های طراحی داخلی موزه‌ی آبگینه ، طراحی ویترین های آن است که منحصر به فرد است و در خانه‌موزه دیگری دیده نمی‌شود.
این ویترین‌ها با الهام از ستون‌های تخت جمشید و کعبه زرتشت در نقش رستم طراحی شده‌اند. طرح و ابتکار ساخت ویترین‌ها از طراح معروف اتریشی هانس هولاین (Hans Hollein) بود.
اطلاعات بازدید
موزه‌ی آبگینه با توجه به قرار گرفتنش در مرکز شهر، دسترسی خوبی دارد. تردد با مترو و اتوبوس به راحتی انجام می‌شود و به راحتی از هر نقطه‌ی شهر می‌توان به آن‌جا رسید. ساعت معمول بازدید از موزه‌ی آبگینه در در بهار و تابستان بین ساعت ۹:۰۰ تا ۱۹:۰۰ و پاییز و زمستان بین ساعت ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰ است و در ایام سوگواری تعطیل است.
آشنایی با خانه مقدم
خانه‌موزه مقدم اواخر دوره قاجارساخته شده است. خانه احتساب‌الملک یکی از یادگارهای تهران قدیم است که به موزه تبدیل شده است. این خانه در سال ۱۳۵۱ از طرف محسن مقدم پسر احتساب‌الملک به دانشگاه تهران اهدا شد. محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ ه.ش درگذشت و پس از مرگِ همسر ایشان در سال۱۳۶۹ه. ش، تولیت خانه‌موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.
پیشینه خانه مقدم
خانه‌ی مقدم ، عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار و رئیس اداره احتسابیه تهران بود. او دو فرزند به نام‌های حسن و محسن داشت. حسن در فعالیت های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» به جا مانده است.
محسن، برادر کوچک‌تر، پس از اتمام تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی به ایران بازگشت و همراه با همسر فرانسوی‌اش سُلما در خانه پدری ساکن شدند. محسن مقدم و همسرش «سلما» که کارمند کتابخانه و موزه ملی ایران بود، در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران جمع‌آوری کردند.
معماری بنا
امام خمینی خیابانی شلوغ و پرسروصداست. ترافیک، آلودگی و آلودگی صوتی ناشی از بوق ماشین‌ها و کسب‌وکار اطراف فضایی نه‌چندان خوشایند ایجاد کرده. اما خانه‌ی مقدم انگار از این خیابان جداست. به محض قدم گذاشتن در این خانه، سروصداهای ماشینی قطع می شود و صدای آب و آواز پرندگانی که در درختان حیاط خانه‌ی مقدم سکونت دارند، به گوش می‌رسد. معماری بنای خانه‌ی مقدم با کاشی‌کاری‌های زیبا و خوش‌رنگ، درختان، حوض و شمعدانی هم بسیار چشم‌نواز است و عناصر معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه به خوبی به چشم می‌آید.
ساختمان اربابی(برج)
در قسمت غربی خانه‌ی مقدم ساختمان اربابی (برج) واقع شده است که استاد مقدم به همراه یکی از شاگردان در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر ابوالقاسمی، در سال ۱۳۴۵ ساخته‌اند.
این ساختمان با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات تزئین شده است.
ایوان قاجار
در قسمت شمالی خانه‌ی مقدم یک ایوان با چند طاق و ستون زیبا ساخته شده که مزین به کاشی‌هایی از دوران زندیه و قاجار است. در وسط این ایوان حوضچه‌ای از جنس مرمر قرار دارد که از حمام فتحعلی شاه به اینجا منتقل شده و آبی که از آن جاری می‌شود توسط یک جوی باریک به داخل یک استخر می‌ریزد.
دکتر مقدم این استخر را پس از سفر به اسپانیا و الگوبرداری از استخر و آب‌نماهای باغ الحمراء (باغی به جای مانده از دوران صدر اسلام اسپانیا ساخته است که در اطراف آن چند فواره قدیمی هم آب را به داخل استخر می‌پاشند.
دیوار تجدد
حیاط اندرونی و بیرونی با یک دیوار به نام دیوار تجدد از هم جدا شده است. این دیوار از چند ستون با طاق‌های کاشی‌کاری شده ساخته شده است. پایه این ستون‌ها حجاری شده و یادآور ستون‌های کاخ چهلستون اصفهان است. دکتر مقدم این پایه‌ستون‌ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه به این محل انتقال داده‌است. دیوار تجدد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده‌است.
ایوان
در قسمت شمالی حیاط اندرونی ایوان زیبایی قرار دارد که از چهار ستون با سرستون‌هایی با گچ‌بری کرنتی تشکیل شده که کار تزیینات این ایوان را هم دکتر مقدم به زیبایی هرچه تمام‌تر انجام داده است.از طریق دو راه پله مارپیچ می‌توان به ایوان بزرگ دسترسی پیدا کرد.
اتاق قاجار یا سالن زمستانی
دکتر مقدم این محل را با آثار ارزنده‌ای از دوران زندیه و قاجاریه چون: طاقچه گچ‌بری زندیه از اصفهان، شومینه‌ای از قصر فیروزه، کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه و غیره تزئین کرده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذاشته شده است.
حوضخانه
این زیرزمین در دوره مظفری همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک بنا شده‌است. استاد مقدم خود تزئینات دیوارهای حوضخانه را با استفاده از کاشی و قطعات ظروف سفالین انجام دادند. این تزئینات برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم ه.ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد.
حیاط اندرونی
قسمت بعدی خانه‌ی مقدم حیاط اندرونی است که استاد مقدم و همسرش با الهام گرفتن از فرش ایرانی آن را طراحی کرده‌اند.یک حوض و آبنمای زیبا در وسط آن قرار دارد و در چهار طرف آن باغچه‌هایی گل‌کاری شده است.
دکتر مقدم به زیبایی دیوار این حیاط را با کاشی و ظروف قاجاری تزیین کرده و در وسط این دیوار هم یک طاق‌نمای زیبا با کاشی‌های آبی رنگ ساخته است.
اطلاعات بازدید
خانه‌ی مقدم هم در مرکز شهر قرار دارد و خطوط مترو و اتوبوس فاصله‌ی چندانی از آن ندارند. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو، امام علی(ع) و حسن‌آباد هستند و اتوبوس‌های مسیر راه‌آهن – پارک وی یا راه‌آهن – تجریش مناسب‌ترین خطوط هستند. ساعت معمول بازدید از خانه‌ی مقدم ۹ صبح تا ۱۷:۱۵ است و روزهای شنبه و ایام سوگواری تعطیل است.
