یاد گذشته همیشه برای انسان‌ها یادآور خاطرات و اتفاقات مختلف و خاطره‌انگیز بوده است. هر روز انسان‌هایی از دنیا می‌روند و انسان‌های جدید دیگری به دنیا می‌آیند؛ تنها چیزی که از گذشتگان برای ما باقی می‌ماند یادها و خاطرات و همچنین آثاری از آن‌هاست که در دنیا از خود برای ما باقی می‌گذارند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های گذشتگان که هم از جنبه‌ی خاطره‌انگیزی و هم از جنبه‌ی اطلاعاتی که از شیوه‌ی زندگی گذشتگان به ما می‌دهند، اهمیت دارند، خانه‌های تاریخی در تمامی شهرها و از جمله خانه‌های تاریخی تهران هستند.

خانه‌هایی که از نسل‌های گذشته باقی می‌مانند و آیندگان به آن‌ها به چشم آثار باستانی نگاه می‌کنند. از این دست خانه‌ها در تمام نقاط دنیا می‌توان پیدا کرد و در کشور ما ایران نیز در شهرهای مختلفی مانند کاشان، تبریز و تهران می‌توان نمونه‌های برجسته‌ای از آن را مشاهده کرد. در این مقاله قصد داریم به معرفی چند نمونه از خانه‌های مشهور تهران بپردازیم:

خانه‌های تاریخی تهران ؛ خانه‌‌ ظهیرالاسلام

خانه معاصر ظهیرالاسلام یکی از ساختمان‌های قدیمی و یکی از خانه‌های مشهور تهران است که در محله‌ی ظهیرالاسلام یا بهارستان کنونی قرار دارد. قدمت این خانه‌ی تاریخی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد. خانه‌ی ظهیرالاسلام از آن جهت اهمیت دارد که معماری ایرانی و خارجی را در هم آمیخته و شیوه‌ی معماری نوینی را ارائه داده است. صاحب اصلی این خانه ظهیرالاسلام یکی از امام جمعه‌های قدیم تهران بوده است و البته برخی دیگر مالک اصلی آن را سردار ولی خان تنکابنی می‌دانند. محمدعلی خان تنکابنی معروف به ولی خان تنکابنی سپهدار؛ حکمران گیلان و همچنین پنج دوره رئیس الوزرای ایران بوده است. خانه‌ی تاریخی ظهیرالاسلام در سال ۸۵ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. این خانه در منطقه‌‌ی بهارستان، خیابان هدایت، چهارراه ولی آباد واقع شده است.

خانه‌های تاریخی تهران ؛ خانه صادق هدایت

یکی دیگر از خانه‌های مشهور تهران خانه معاصر صادق هدایت است. مالک اصلی این خانه پدر صادق هدایت بوده است که هدایت قلی خان اعتضادالملک نام داشته است. اما بعد از درگذشت صادق هدایت به خانه‌ی صادق هدایت مشهور شده است. سرگذشت این خانه‌ی تاریخی با کش و قوس‌های فراوانی رو به رو بوده است. این خانه برای چند سال در اختیار دانشگاه علوم پزشکی بوده و از آن برای کاربری‌های بیمارستانی و کتابخانه‌ی بیمارستان استفاده می‌کرده‌اند. همچنین برای مدتی تبدیل به یک مهد کودک شده بود که مهد کودک صادقیه نام داشت. برادر صادق هدایت یعنی جهانگیر هدایت با پیگیری‌های فراوان مراتب اعتراض خود را نسبت به کاربری‌های نادرست از این خانه به مقامات میراث فرهنگی رسانده است.

این خانه هم اکنون در اختیار دانشگاه علوم پزشکی تهران است و امکان بازدید از آن فراهم نیست. خانه‌ی صادق هدایت اگرچه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است اما هنوز به موزه تبدیل نشده است. گفتنی است که این خانه قبل از انقلاب با پیگیری‌های دفتر فرح پهلوی قرار بود به موزه تبدیل شود اما بعد از انقلاب به حال خود رها شد. خانه‌ی تاریخی از صادق هدایت در خیابان سعدی واقع در خیابان سروش‌الدین تقوی واقع شده است.

خانه‌های تاریخی تهران ؛ عمارت باغ فردوس

قدمت این بنا به دوران قاجار باز می‌گردد. یکی از ویژگی‌های اصلی معماری عمارت باغ فردوس که به آن زیبایی فراوانی بخشیده، استفاده از تکنیک گچ‌بری است. در گچ‌بری جاهای مختلف این خانه از مهارت‌های گچ‌بران متعددی استفاده شده است؛ به طوری که اختلاف سبک‌های گچ‌بری ناشی از افراد متفاوت در معماری این خانه معاصر به وضوح قابل مشاهده است. این خانه در منطقه‌ی شمالی تهران قرار دارد و به دلیل گذر زمان رو به خرابی نهاده بود. به همین خاطر ۳۰ نفر از ماهرترین گچ‌بران مأمور شدند تا به امر مرمت و بازسازی آن بپردازند. عمارت باغ فردوس در خیابان ولیعصر‌^(عج) نرسیده به میدان تجریش، کوچه‌ی بخشایش واقع شده است.

خانه‌های تاریخی تهران ؛ خانه شهید آیت الله مدرس

این خانه در محله‌ی عودلاجان از محلات حصار ناصری شهر تهران قرار دارد. خانه‌ی شهید مدرس یکی از بهترین بناهایی است که می‌توان سبک معماری سنتی در ایران را از آن استخراج کرد. بخش‌های مختلفی مانند اندرونی، بیرونی، کالسکه خانه و… در معماری این خانه مورد توجه قرار گرفته‌اند. در بخشی از معماری همچنین از هنر کتیبه‌نویسی بهره گرفته شده و نقاشی‌ها و آجرکاری‌ها در قسمت‌های دیگری از آن خودنمایی می‌کنند. خانه‌ی شهید مدرس در سابق، با عنوان خانه وزیر مختار فرانسه شناخته شده بود و خود شهید مدرس در زمانی که نماینده‌ی مجلس بود در این خانه معاصر زندگی می‌کرد.

خانه‌های تاریخی تهران ؛ عمارت مسعودیه

بنای تاریخی مسعودیه که با عنوان عمارت مسعودیه نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از خانه‌های مشهور تهران است که در منطقه‌ی بهارستان قرار دارد. این خانه در زمان قاجار بنا نهاده شده است و در سال 77 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آنچنان که در تاریخ این خانه آمده، این بنا به دستور مسعود میرزا یکی از فرزندان ناصرالدین شاه ساخته شده و به همین دلیل به بنای مسعودیه مشهور شده است. مساحت این خانه 15600 متر مربع است که از عمارت‌های مختلفی به نام عمارت دیوان خانه، عمارت سفره‌خانه، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله و بخش‌های دیگر ساخته شده است. این بنا در دوران مشروطه یکی از پایگاه‌های اصلی مشروطه‌خواهان بود و هم اکنون به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی ایران در محله‌ی بهارستان در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.

حتما تا به حال از کنار یک ساختمان نیمه کار و در حال ساخت که مهندسان و کارگران در آن مشغول به کار و حمل مصالح ساختمانی بوده‌اند، بارها عبور کرده‌اید. برخی از کارگران گونی‌هایی را از پشت کامیون برمی‌دارند و روی دوش خود می‌گذارند و به داخل ساختمان می‌برند، برخی دیگر آجرها را به بالا پرتاب می‌کنند یا با استفاده از یک فرغون که با طناب از بالا به صورت قرقره بسته شده است، دیگر مصالح ساختمانی را به طبقات بالایی انتقال می‌دهند و هزاران مورد دیگر.

سؤال این است که آیا تا به حال به مصالح ساختمانی‌ای که کارگران آن‌ها را حمل می‌کنند، دقت کرده‌اید؟ آیا فکر کرده‌اید که چرا در هر ساختمانی، یک نوع مواد و مصالح خاص به کار گرفته می‌شود و در واقع چه تفاوتی بین آن‌ها وجود دارد؟

برای دانستن پاسخ این سوال ما را در ادامه این مقاله همراهی کنید.

مصالح ساختمانی در ساختمان‌سازی

مصالح ساختمانی، ابزار پایه در ساخت یک بنا هستند. هیچ ساختمانی وجود ندارد که بدون به کار بردن ساده‌ترین مصالح، بنای خود را تشکیل دهد و از طرفی دیگر کیفیت هر ساختمانی به نوع مواد و مصالح به کار رفته در ساخت آن بستگی دارد. مصالحی که شما در حالت عادی مشاهده می‌کنید، ساده‌ترین انواعی هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما از نظر کلی و به اصطلاح تخصصی این مواد و مصالح به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که دارای خواص فیزیکی، شیمیایی و … هستند.

طبیعی بودن مصالح ساختمانی

تمامی مواد موجود در ساختمان‌سازی از دل طبیعت و معادن به دست می‌آیند و پس از تغییرات شیمیایی به مواد و مصالح دلخواه تبدیل می‌شوند و همان چیزی که شما امروزه آن‌ها را مشاهده می‌کنید، می‌شوند. البته امروزه با پیشرفت صنعت و تکنولوژِی، نوع ساخت مصالح از حالت سنتی به مدرنیته تغییر پیدا کرده است و حتی شاهد تغییرات اساسی در ساختار و شکل بسیاری آن‌ها به ویژه مصالح به کار رفته در نما مانند آجر و سنگ هستیم. شاید در اساس کاربرد آن‌ها تغییری به وجود نیامده باشد؛ اما شکل و ظاهر آن‌ها نسبت به گذشته تغییر زیادی داشته است.

انواع مصالح ساختمانی

مصالح ساختمانی را از نظر بعضی ویژگی‌ها می‌توان به چند دسته تقسیم کرد.

اولین تقسیم‌بندی از نظر جنس است که شامل ساده و مرکب است.

مصالح ساده

مصالحی هستند که جنس تمامی مواد و مصالح به کار رفته مشابه است؛ مانند شن، ماسه، سیمان ، کاشی تیرآهن

مصالح مرکب

مصالحی که به صورت فرآوری تهیه می‌شود و مواد و مصالح به کار رفته در آن دارای جنس‌های مختلفی است؛ مانند بتن، ایرانیت، ایزوگام، ملات و …

تقسیم‌بندی دیگر از نظر مصالح ساختمانی پیش ساخته و درجا است.

پیش ساخته

مصالحی ساختمانی هستند که در خود کارخانه تولید می‌شوند؛ مانند کاشی، سنگ، آجر، تیرچه، بلوک و …

درجا

موادی هستند که در همان محل ساخت‌وساز تهیه می‌شوند؛ مانند ملات ها

تقسیم‌بندی دیگر از لحاظ منشأ و کاربرد آن است

مصالح طبیعی

موادی که در دل طبیعت وجود دارند و از آن‌ها به همان شکل استفاده می‌کنند؛ مانند خاک رس

چسباننده‌ها

موادی که به عنوان چسب و برای چسباندن مواد و مصالح دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند گچ سیمان

ملات

نوعی مواد چسبنده هستند که از ترکیب چند ماده و چسباننده‌ها به وجود می‌آید؛ مانند گل رس

قطعات

ابزارهایی که در ساختمان سازی به عنوان اجزا به کار گرفته می‌شوند؛ مانند سنگ

مواد آلی

مواد هیدروکربنی که از تجزیه اجساد حیوانات و باقیمانده گیاهان تهیه می‌شوند؛ مانند آسفالت

دیگر مواد

موادی مانند پشم سنگ که از اجزای ساختمان سازی هستند اما نمی‌توان دسته‌ای برای آن‌ها تعیین کرد.

در ادامه به معرفی بعضی از آن‌ها می‌پردازیم:

سیمان

سیمان از مصالح ساختمانی که به صورت پودر سفید رنگ و پاکت‌های کرم رنگی عرضه می‌شود. خاصیت سیمان این است که در هنگام ترکیب با آب به یک ماده بسیار مقاوم تبدیل می‌شود و با توجه به مقاومت سیمان در برابر حرارت، رطوبت و … ، به عنوان بهترین ماده در صنعت ساختمان‌سازی به کار گرفته می‌شود و سیمان جزو مواد کلیدی در ساختمان‌سازی است.

آجر

آجر از مصالح ساختمانی ساده است که به دو صورت آهکی و رسی تهیه می‌شود. در نوع آهکی از سنگدانه‌های سیلیسی و در نوع رسی از سلیکات‌های آلومینیوم استفاده می‌شود؛ البته پایه تشکیل آجر، خاک رس است.

در گذشته از آجر بیشتر برای ساخت داخلی دیوارها استفاده می‌شد؛ اما امروزه به عنوان یک ابزار تزئینی داخلی هم کاربرد دارد که البته نوع این آجرها به آجر نسوز معروف است که مقاومت بالاتری نسبت نوع معمولی دارد.

فلز

بیشتر نوع فلزی که در ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، فولاد است. قابلیت جوشکاری و خمش پذیری، سختی بالا از ویژگی‌های منحصر به فرد فولاد است که از آن بیشتر در تولید میلگرد استفاده می‌شود. اگر دقت کرده باشید در پی ساختمان از فولاد استفاده می‌کنند.

گچ

گچی که شما از آن به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می‌کنید، در واقع پودر آن است. پودر گچ ماده‌ای سفید رنگ است و مانند سیمان بعد از ترکیب با آب به یک ماده سفت تبدیل می‌شود. از گچ برای سفیدکاری، هموار کردن سطح، کاشی کاری، سرامیک کاری، تولید سقف کاذب و … استفاده می‌شود. در واقع دیوارهای سفیدی که اکثرا شما بعد از اتمام ساخت یک بنا مشاهده می‌کنید، همان گچ است که روی آجر قرار گرفته است.

چوب

چوب در واقع یک نوع از مصالح ساختمانی است که در نمای داخلی استفاده می‌شود. مهم‌ترین کاربرد چوب در ساخت کابینت چوبی است. چوب‌هایی که برای این هدف مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌هایی از جمله مقاومت در برابر پوسیدگی هوا و آب، ترک خوردگی، رشد باکتری و به ویژه موریانه‌ها و … است.

سنگ

سنگ‌ها دیگر مصالح ساختمانی هستند که از آن‌ها هم در داخل خود بنا و همچنین نمای ساختمان استفاده می‌شود. البته امروزه سنگ‌ها بیشتر در تزئینات نمای بیرونی ساختمان‌ها مورد کاربرد قرار می‌گیرند. مقاومت در برابر خوردگی و تغییرات دما و زیبایی، دو عامل مهمی هستند که از آن‌ها در ساختمان سازی استفاده می‌شود.

سنگ‌ها را می‌توان به چند دسته از جمله سنگ‌های آهکی سست با چسبندگی نامناسب، سنگ‌های آهکی سخت و نیمه سخت با چسبندگی مناسب، سنگ‌های آهکی فشرده، گرانیت‌ها و در آخر کوارتزیت و شیشه‌ها که کمترین نوع چسبندگی را بین بقیه دارند، تقسیم کرد.

خاک

خاکی که در ساختمان‌سازی به کار گرفته می‌شود با خاکی شما در کوچه و خیابان مشاهده می‌کنید، کاملا فرق دارد. در تعریف خاک آمده است که دارای قطر کمتر 0.002 میلی‌متر هستند. خاک رس بیشترین نوع خاکی است که شما آن‌ها را در حالت عادی شنیده‌اید و البته یک از مصالح ساختمانی مهم هم است. خاک رس، خاکی است که حالت چسبندگی دارد و اگر چنین حالتی در آن وجود نداشته باشد، به آن ماسه می‌گویند. دلیل استفاده از خاک رس این است که آب را از خود عبور نمی‌دهد و برای همین است که در مکان‌هایی مانند پشت بام به منظور ضد آب کردن آن استفاده می‌شود.

سرامیک

سرامیک هم از مصالح ساختمانی مانند سنگ‌ها است که امروزه بیشتر جنبه تزئینی در نمای داخلی و به ویژه کف پوش ساختمان‌ها را دارد. از نظر جنس، سرامیک در دسته مواد و مصالح غیرآلی و غیر فلزی قرار میگیرد که از خاک رس، ماسه و فلدسپار تشکیل شده است. صنعت سرامیک با توجه به رشد چشمگیر استفاده از آن در ساختمان‌های مدرن، نسبت به بقیه صنعت‌ها در حال گسترش است.

ملات

هر کسی حتی از ساختمان‌سازی چیزی ندارد، حداقل برای یکبار هم که شده است، روش تهیه ملات را دیده است. ملات را چسب ساختمانی می‌نامند و از همین رو، مهم‌ترین مصالح ساختمانی هستند که هر بنا باید آن را به کار بگیرد. در واقع تمامی مصالح معرفی شده در بالا بدون ملات هیچ کاربردی ندارند.

از ملات برای چسباندن آجر، سنگ و بلوک استفاده می‌شود. ملات انواع مختلفی دارد که بسته به موقعیت‌های مختلف مورد کاربرد قرار می‌گیرند که ملات در حالت کلی شامل سیمان، آهک، گل، خاک رس و ماسه است. استانبولی، بیل و کمچه از سه ابزار پایه‌ای هستند که در ساخت ملات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آهک

آهک از همان مصالح ساختمانی طبیعی است که از دل معادن و به صورت سنگ آهک استخراج می‌شود و پس از فرآوری‌های لازم به پودر آهک تبدیل می‌شود و به مواد و مصالح دیگری برای افزایش مقاومت و … اضافه می‌شود.

ماسه

ماسه هم یکی از عناصر اصلی مصالح ساختمانی است که ترکیب آن با آهک، یک ماده مقاوم در ساختمان‌های آجری را تشکیل می‌دهد. ماسه کوهستانی، ماسه رودخانه‌ای، ماسه بادی سه نوع ماسه‌ای هستند که در دنیا وجود دارند. ماسه کوهستانی نسبت به بقیه کیفیت بهتری برای استفاده در ساختمان‌سازی را دارد. البته دو ماسه دیگر هم دارای کاربردهایی هستند؛ اما باید تغییراتی روی آن‌ها انجام شود.

خواص عمومی مصالح ساختمانی

مصالح ساختمانی دارای دو خواص فیزیکی و شیمیایی هستند. خواص فیزیکی شامل مقاومت در برابر انواع نیروهای کششی و … و خواص شیمیایی شامل ترکیب آن‌ها با عناصر طبیعی مانند آب‌وهوا است. همچنین مواد و مصالح دارای خواص مکانیکی و رفتاری هستند که همه این‌ها باید توسط مهندسان در هنگام ساخت مورد بررسی قرار بگیرد.

خواص فیزیکی مصالح ساختمانی

خواص فیزیکی همانطور که از نام آن پیدا است، بیشتر روی ظاهر تأکید می‌کند. ظاهر مواد مانند رنگ، وزن، حجم، جرم، پوکی، تخلخل، وزن حجمی، وزن مخصوص. همچنین مواردی مانند انتقال حرارت، گرمای ویژه، گرمای ذوب، مقاومت در برابر آتش و مقاومت در برابر تغییرات دما از جمله خواص دیگر  فیزیکی مصالح ساختمانی هستند.

خواص مکانیکی مصالح ساختمانی

در خواص مکانیکی مصالح ساختمانی، مقاومت و پایداری آن‌ها در برابر نیروها را تعیین می‌کند. این خواص در تعیین مقاومت ساختمان و ضد زلزله بودن آن نقش بسیار اساسی و مهمی دارد. در واقع خواص مکانیکی رابطه مستقیمی با نیرو، کار و انرژی دارد.

مقاومت مصالح ساختمانی

اولین دغدغه هر شخصی که در ساخت‌وساز فعالیت می‌کند، مقاومت مواد و مصالح به کار برده در ساختمان است. از نظری علمی، تعریفی برای مقاومت مواد و مصالح وجود دارد که به این صورت بیان می‌شود: توانایی مصالح در برابر شن‌ها و نیروها. مقاومت فشاری، کششی، ضربه‌ای و پیچشی از چهار نوع مقاومتی هستند که برای تعیین کیفیت مقاومت مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

خواص شیمیایی مصالح ساختمانی

خواص شیمیایی که در ظاهر مهم نیستند؛ اما نقش به سزایی در تعیین کیفیت مواد و مصالح ساختمانی دارند. در واقع کیفیت مواد در برابر هرگونه تغییرات شیمیایی توسط همین خواص تعیین می‌شود. در واقع بیشتر ترک‌هایی که شما روی سطوح بعد از مدتی مشاهده می‌کنید، به خاطر همین توجه نکردن به خواص شیمیایی است.

ابزارهای کاربردی در مصالح ساختمانی

گونیا

شاقول

تراز

تیشه

استانبولی

پتک

چکش

کلنگ

بیل

فرغون

پیمانه

متر

شمشه

نتیجه گیری

استفاده از مصالح ساختمانی باکیفیت بیشتر از هر چیزی دیگر اهمیت دارد. بارها اتفاق افتاده است که بناهایی با بهترین نقشه‌های ساختمانی هم به دلیل به کار نبردن مواد و مصالح مناسب بعد از مدتی دچار مشکل شده و حتی ریزش هم کرده‌اند. از این رو شناخت مواد و به کار بردن بهترین نوع آن برای هر کسی واجب است.

مصالح ساختمانی همانطور که بیان شد بر اساس چند دسته از جمله نوع ترکیب و کاربرد تقسیم می‌شوند. مهم‌ترین نوع مواد که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل گچ، سیمان ، ماسه و سنگ و … است. علاوه بر این باید به مسئله خواص فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی مواد هم اهمیت قائل شد. این خواص روی بسته بندی بعضی از آن‌ها توسط کارخانه نوشته شده است. در هر صورت لازم است که حتما در هنگام خرید، یک کارشناس با خود همراه ببرید.

یکی از مشکلاتی که به دلایل مختلف ممکن است در یک ساختمان اتفاق بیافتد مسئله نشست خانه و فونداسیون است. این مشکل که معمولا منجر به ایجاد ترک روی دیوارهای داخلی و نمای بیرونی، فرورفتگی کف ساختمان یا حتی خمیدگی ساختمان به یک سمت می‌شود در واقع حرکت خاک زیرین ساختمان است که معمولا رو پایین است و منجر به نشست آن می‌شود.

در این مقاله سعی داریم تا به دلایل بروز این اتفاق، معرفی نشانه‌ها، راه‌های جلوگیری و راه‌های تعمیر و بازسازی ساختمان در صورت بروز این مشکل بپردازیم.

علائم نشست خانه

مشاهده بعضی علائم می‌تواند خبر از نشست خانه داشته باشد البته این علائم ممکن است گاهی به دلایل دیگری ایجاد شده باشند اما مشاهده آن‌ها می‌تواند زنگ خطری باشد تا به رفع این مشکل پرداخت.

به عنوان اولین نشانه اگر نشستی در زمین‌های اطراف خانه خود مشاهده کردید حتما به دنبال سایر علائم نشست خانه در داخل باشید تا بتوانید در صورت بروز این مسئله برای آن که چاره‌اندیشی کنید. در این بخش به برخی از این علائم نشست خانه می‌پردازیم.

فاصله بین دیوار و کف

یکی از بارزترین علائم نشست خانه فاصله ایجادشده بین قسمت انتهایی دیوار (بخشی که به کف متصل می‌شود) با کف خانه است.

دایره ترک‌خورده اطراف میخ

مشاهده ترکی دایره شکل در اطراف میخ‌های روی دیوار می‌تواند جزو یکی از اولین علائم نشست خانه باشد.

شکم‌دادگی کف خانه

شکم‌دادگی کف نیز که بر اثر نصب ستون‌های تکیه‌گاهی اتفاق می‌افتد می‌تواند از علائم نشست خانه باشد.

یکی از بارزترین علائم نشست خانه فاصله ایجادشده بین قسمت انتهایی دیوار (بخشی که به کف متصل می‌شود) با کف خانه است.

ترک روی دیوار زیرزمین

وجود ترک‌های افقی و عمودی روی دیوارهای زیرزمین خانه که معمولا در اثر ورود آب به کف زیرین خانه ایجاد می‌شود (باعث حرکت دیوارها و ایجاد ترک می‌شود) و همین‌طور ترک‌های کنار درزها که معمولا در ساختمان‌هایی با بلوک بتنی دیده می‌شود همگی به علت وجود اشکال در فونداسیون ساختمان ایجاد می‌شوند و خبر از نشست خانه می‌دهند.

ترک روی دیوارهای آجری و بلوکی

وجود ترک روی دیوارها معمولا به عنوان یکی از نشانه‌های اولیه نشست ساختمان شناخته می‌شود. در دیوارهای آجری یا دیوارهایی که با بلوک ساخته شده‌اند معمولا این ترک‌ها به صورت مورب از گوشه شروع می‌شوند و تا نزدیک پنجره‌ها ادامه می‌یابند.

ترک‌های روی دیوارهای آجری معمولا به صورت افقی، عمودی و پله‌ای مشاهده می‌شوند که هرکدام معنای خاصی دارند. وجود ترک‌های افقی نشان‌دهنده آن است که فشار واردشده از خاک زیر ساختمان به فونداسیون رو به بالاست در حالی که ترک‌های عمودی بر اثر حرکت خاک زیر فونداسیون ایجاد می‌شوند.

ترک‌های پله‌ای هم نشان‌دهنده نشست غیریکنواخت ساختمان است که به علت وجود خاک ناپایدار زیر فونداسیون اتفاق می‌افتد. تمام این ترک‌ها نشان از وجود مشکل در فونداسیون ساختمان دارند.

تاب برداشتن درها و پنجره‌ها

هرچند تاب برداشتن یا ترک‌خوردگی درها و پنچرها که منجر به گیرکردن و ایجاد مشکل به هنگام باز و بسته کردن آن‌ها می‌شود گاهی به دلیل جذب رطوبت و انبساط رخ می‌دهد اما در دیگر موارد به عنوان یکی از علائم نشست خانه محسوب می‌شود.

علاوه بر این وجود ترک در اطراف قاب در و پنجره یا سقف و دیوار نیز می‌تواند جزو این علائم هشداردهنده باشد.

وجود ترک روی دیوارها معمولا به عنوان یکی از علائم نشست خانه شناخته می‌شود.

دلایل ایجاد نشست خانه

همان‌طور که اشاره شد اغلب مشکلات و نشانه‌های ناشی از نشست ساختمان به دلیل وجود اشکال در فونداسیون است. اما این اشکالات از کجا نشأت می‌گیرند و به چه علت ایجاد می‌شوند؟

پاسخ به این سؤال مستلزم بررسی عوامل و علل این مسئله است. عمده علت وجود اشکال در فونداسیون به خاطر سهل‌انگاری‌های غیرعمدی از طرف عوامل اجرایی یا کم‌کاری‌های عمدی از جانب صاحب ‌ملک است که معمولا ریشه در مسائل اقتصادی دارد.

برخی از این سهل‌انگاری‌ها که سبب بروز این مشکل می‌شوند به شرح زیر هستند:

اولین اشتباه که می‌تواند منجر به این رخداد شود طراحی نامناسب فونداسیون نسبت به مقاومت مجاز خاک زمین زیر ساختمان و نیروهایی است که از جانب ساختمان بر آن وارد می‌شود. این مسئله نیز گاهی به دلیل ارائه اطلاعات نادرست به طراح سازه رخ می‌دهد.

در واقع ارائه اطلاعات نادرست در مورد مکانیک خاک منجر به طراحی نامتناسب فونداسیون با ظرفیت زمین ساختمان می‌شود که این اتفاق معمولا به دلیل انجام نادرست آزمایش مکانیک خاک رخ می‌دهد.

مسئله بعدی اشتباه در اعلام کد در هنگام گودبرداری است که سبب می‌شود گودبرداری بیش از تراز موردنظر انجام شود و در نتیجه برای جبران گودی اضافه و رساندن آن به تراز مدنظر به ناچار عملیات خاک‌ریزی انجام می‌شود که معمولا بدون تقویت بستر خاک و انجام اقدامات موردنیاز صورت می‌گیرد که سبب کاهش مقاومت خاک زیر ساختمان و در نتیجه نشست آن می‌شود.

از دیگر مسائلی که توجه نکردن به آن در هنگام خاک‌برداری سبب بروز نشست ساختمان می‌شود بررسی و کنترل نکردن تغییرات دانه‌بندی، چسبندگی و رطوبت خاک در قسمت‌های مختلف گود ایجادشده یا آگاه نکردن آزمایشگاه و مهندس طراح از میزان تفاوت آن‌ها است. همین سهل‌انگاری به ظاهر ساده باعث می‌شود تا تمهیدات لازم برای مقاوم سازی پی خانه انجام نشود و در آینده ساختمان با مشکل مواجه شود.

بررسی نکردن تراز آب و میزان رطوبت خاک و در نتیجه اجرا نشدن اقدامات موردنیاز در هنگام گودبرداری نیز در آینده مشکل‌آفرین خواهد بود.

از طرف دیگر گاهی به دلیل شکستگی لوله‌های آب داخل یا اطراف ساختمان (در مراحل اجرایی سازه ساختمان) رطوبت خاک افزایش پیدا می‌کند که منجر به تغییر در میزان چسبندگی و مقاومت خاک می‌شود.

از دیگر دلایل بروز این مشکل سهل‌انگاری در مواجهه با قنات و چاه در محل ساختمان و بی‌توجهی به اجرای تمهیدات موردنیاز زمین قبل از اجرای فونداسیون است.

مسائل دیگری نیز در بروز این مسئله دخیل هستند که معمولا به سبب مسائل اقتصادی نادیده گرفته می‌شوند که کیفیت پایین بتن مورداستفاده در پی، اجرای نادرست فونداسیون و ابعاد تعیین‌شده روی نقشه (کاهش ابعاد فونداسیون) و استفاده نکردن از میلگرد کافی (این دو مورد گاهی به دلیل اشتباه در نقشه‌خوانی یا محاسبات نیز اتفاق می‌افتد.) از آن قبیل هستند.

افزایش طبقات یا ایجاد سازه‌های اضافی بدون در نظر گرفتن قدرت تحمل فونداسیون (ساختمان‌ها بر اساس تعداد طبقات و میزان بار ساختمان پی‌ریزی متفاوتی دارند) نیز به دلیل تحمیل بار اضافی به خاک زیر فونداسیون منجر به نشست خانه می‌شود.

گذشته از تمام موارد ذکرشده تأثیر حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه نیز می‌تواند منجر به نشست ساختمان شود.

در موارد معدود ساخت‌وسازهای نادرست ساختمان‌های اطراف و همین‌طور استقرار ماشین‌آلات ارتعاشی در اطراف نیز می‌توانند منجر به بروز این مشکل شوند.

عمده علت وجود اشکال در فونداسیون به خاطر سهل‌انگاری‌های غیرعمدی از طرف عوامل اجرایی یا کم‌کاری‌هایی عمدی از جانب صاحب ملک است که معمولا ریشه در مسائل اقتصادی دارد.

راه‌های جلوگیری از نشست خانه

مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد همگی از علت‌های بروز مشکل نشست کردن بودند و در نظر گرفتن و رعایت نکات ذکرشده از وقوع آن جلوگیری می‌کند اما رعایت چند نکته دیگر سبب کاهش احتمال وقوع این رخداد خواهد شد.

مقاوم سازی پی خانه و افزایش قدرت باربری زمین به وسیله تزریق مواد متراکم کننده به داخل خاک

ایجاد دستک و پایه در زیر فونداسیون (بخش‌هایی از خاک برداشته می‌شود و آرماتورهای تقویتی به‌صورت عمودی در داخل آن‌ها قرار می‌گیرد و داخل آن‌ها با بتن پر می‌شود.)

سبک‌سازی ساختمان

افزایش تعداد ستون‌ها در ساختمان

ایجاد پیوستگی بین ستون‌های ساختمان با دیوار برشی

طبله کردن دیوار

طبله کردن دیوار یا برآمدن گچ و رنگ دیوار و ترک برداشتن و ایجاد شکستگی در قسمت‌های مختلف نیز که در هر دو نمای خارجی و داخلی دیده می‌شود از جمله پیامدهای نشست ساختمان است. البته عوامل دیگری از قبیل نفوذ رطوبت و حرارت بالا در مجاورت دیوار نیز در این مسئله دخیل هستند.

برای تعمیر و بازسازی طبله کردن دیوار و قسمت‌های طبله شده در دیوارهای داخلی ابتدا قسمت‌های آسیب‌دیده را جدا می‌کنند اگر این آسیب‌دیدگی تا لایه‌های زیرین نیز پیش رفته باشد تمام آن‌ها را هم جدا می‌کنند و سپس در صورت امکان دیوار را زنجاب (خیساندن آجر یا سایر مصالح ساختمانی به منظور جلوگیری از جذب آب ملات) می‌کنند و سپس شروع به بازسازی آن با ملات سیمانی یا گچی (بسته به جنس خود دیوار) می‌کنند تا مشکل طبله کردن دیوار حل شود.

در نمای خارجی ساختمان که دیوارها معمولا از جنس سنگ و آجر و کاشی هستند ابتدا با چکش و قلم بااحتیاط مشکل طبله کردن دیوار و قسمت‌های طبله شده را جدا می‌کنند و پس از زنجاب کردن با مخلوط ماسه غربال‌شده و سیمان به تعمیر آن‌ها می‌پردازند تا مسئله‌ی طبله کردن دیوار رفع شود.

جمع‌بندی

نشست ساختمان معمولا به شکل ترک روی دیوارهای داخلی و نمای بیرونی، فرورفتگی کف ساختمان یا حتی خمیدگی ساختمان به یک سمت بروز می‌کند.

فاصله بین دیوار و کف، دایره ترک‌خورده اطراف میخ، شکم‌دادگی کف خانه، ترک روی دیوار زیرزمین، تاب برداشتن درها و پنجره‌ها از سایر علائم نشست ساختمان محسوب می‌شوند.

سهل‌انگاری عوامل اجرایی و گاهی کم‌کاری از جانب صاحب ملک به دلیل مسائل اقتصادی در مراحل اولیه ساخت (گودبرداری، طراحی سازه، پی‌ریزی و …) از عمده دلایل ایجاد نشست در ساختمان هستند.

تحمیل بار اضافی به ساختمان پس از اتمام کار (اضافه کردن طبقات اضافی بدون وجود پی‌ریزی متناسب) نیز سبب بروز نشست در ساختمان می‌شود.

زمین‌لرزه، ساخت‌وسازهای غیراصولی در زمین‌های اطراف ساختمان و استقرار ماشین‌آلات ارتعاشی در نزدیکی ساختمان از سایر عوامل دخیل در نشست ساختمان محسوب می‌شوند.

طبله کردن دیوار هم یکی دیگر از پیامدهای نشست ساختمان است که در اثر فشار روی قسمت بیرونی دیوارها ایجاد می‌شود. برای حل مشکل طبله کردن معمولا ملاتی درست می‌کنند تا مشکل حل شود. البته رفع مشکل طبله کردن دیوار به مصالح استفاده شده مربوط است.