طبق تحقیقات انجام شده توسط دانشمندان، بیماری‌های چشمی که در اثر قرار گرفتن در معرض نورهای بسیار روشن، سرد و فلورسنت ایجاد می‌شود، ۱۲ درصد افزایش پیدا کرده‌اند. در مورد اتاقی که در آن بیشتر از سایر نقاط وقت می‌گذرانید بیشتر فکر کنید. آیا در هنگام طراحی منزل خود به انتخاب نور مناسب در هر اتاق توجه کرده‌اید؟ آیا می‌دانید تعداد لامپ در اتاق باید چند تا باشد؟ آیا می‌دانید نور مناسب هر اتاق با چه لامپی تامین می‌شود؟ چند تعداد لامپ در اتاق شما وجود دارد؟

همه این موارد در انتخاب نور مناسب برای هر اتاق و دفتر کاری و… باید در نظر گرفته شوند. در هنگام انتخاب نور مناسب باید به کاربری آن محل توجه کنید. نورهای مختلف بر چشم شما تأثیرات مختلفی می‌گذارند و برخی از آن‌ها سلامت چشم شما را به خطر می‌اندازند.

از چه نوع نوری در انتخاب نور مناسب باید اجتناب شود؟

لامپ‌های فلورسنت، نورهای سرد و سفید روشن و لامپ‌های رشته‌ای بیشترین میزان اشعه ماوراءبنفش را تولید می‌کنند. طبق تحقیقات انجام شده، بیشترین آسیب‌های چشمی به وسیله این نورها ایجاد می‌شود و بهتر است در هنگام انتخاب نور مناسب برای مکان‌های مختلف و نور هر اتاق به این مسئله توجه کنید.

علاوه بر این نورها، نور موبایل، تبلت، نورهای آبی و برخی از انواع ال ای دی‌ها برای چشم مضر است. نور خورشید نیز می‌تواند موجب آسیب به چشم شود. آنچه این نورها را از لیست انتخاب نور مناسب خط می‌زند کوتاه بودن طول موج نور آن‌هاست.

لامپ‌ها

در قرن نوزدهم اولین لامپ رشته‌ای توسط توماس ادیسون اختراع شد. از آن زمان تا به حال بهبود قابل‌توجهی در انواع مختلف لامپ‌ها و بهره‌وری آن‌ها به وجود آمده است. انواع مختلفی از لامپ‌ها در مکان‌ها و لوازم مختلف دیده می‌شود مانند لامپ‌هایی که در سیستم نورپردازی خانه‌ها، دفاتر، کارخانه‌ها، دستگاه‌های الکتریکی و… یافت می‌شوند.

عملکرد یک لامپ به نوع حباب ( شیشه یا بالب) بستگی دارد. انواع مختلف حباب لامپ، باعث ایجاد نورهای مختلف می‌شود. لامپ‌ها نور را به وسیله جریان الکتریسیته تولید می‌کنند و نوعی از تولید نور مصنوعی هستند. لامپ‌ها و چراغ‌ها در سیستم روشنایی، نقشی حیاتی دارند و موجب می‌شوند بتوانیم نورپردازی مدنظر خود را ایجاد کنیم.

در ادامه به بررسی انواع مختلف چراغ و لامپ، ویژگی‌ها و عملکرد آن‌ها می‌پردازیم. برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی و انتخاب نور مناسب برای هر اتاق و مکان، آشنایی با انواع آن‌ها مهم است و این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا بتوانید تصمیم بگیرید با توجه به محیطی که قرار است در آن نورپردازی انجام شود، کدام یک از لامپ‌ها می‌توانند نور مناسب هر اتاق و مکان را تأمین کنند.

انواع مختلف لامپ و چراغ

لامپ‌های رشته‌ای

لامپ‌های رشته‌ای لامپ‌های استانداردی هستند که اکثر مردم با این نوع از لامپ کاملاً آشنا هستند. لامپ‌های رشته‌ای در اندازه‌ها و ولتاژ‌های مختلفی تولید می‌شوند. این لامپ‌ها به وسیله الکتریسیته‌ای که از رشته تنگستن( فلزی از جنس کروم) که در داخل حباب آن‌ها قرار دارد، عبور می‌کند، نور و گرما تولید می‌کنند. این رشته در مخلوطی از گاز نیتروژن و یا خلأ قرار دارد.

به مرور زمان، لامپ‌های ال ای دی، لامپ‌های فلورسنت و … جایگزین این نوع از لامپ‌ها شدند و امروزه کمتر از این نوع لامپ استفاده می‌شود. یکی از دلایلی که موجب کاهش استفاده از این لامپ شده است، جریان ناگهانی وارد شده بر لامپ هنگام روشن شدن است. به دلیل نازک بودن حباب و انرژی و گرمای تولیدشده توسط لامپ، این امکان وجود دارد که با گرم شدن رشته‌ها، لامپ بشکند.

لامپ‌های فلورسنت فشرده

لامپ‌های فلورسنت فشرده نوع جدیدی از لامپ‌های فلورسنت هستند که همانند همان لامپ‌های فلورسنت قدیمی کار می‌کنند. یکی از مشکلات این لامپ‌ها تولید جیوه و مشکلات دفع آن است. این لامپ به عنوان جایگزینی برای لامپ‌های رشته‌ای طراحی شده است.

این لامپ‌ها از انرژی کمتری استفاده می‌کنند، همان اندازه نور تولید می‌کنند و عمر طولانی‌تری دارند. راندمان درخشندگی یک لامپ فلورسنت فشرده حدود ۶۰ لومن در وات است و تقریباً ۱۰۰۰۰ ساعت عمر می‌کند. این لامپ‌ها بیشتر به صورت لوله‌ای تولید می‌شوند و مدل‌های جدید آن‌ها شکلی همانند لامپ‌های رشته‌ای دارند.

لامپ‌های هالوژن

این نوع لامپ‌ها شامل رشته‌ای از جنس تنگستن هستند که پوششی متراکم و شفاف دارند و با گازی ساکن و مقدار کمی هالوژن( برم یا ید) پر می‌شوند. این چراغ‌ها کوچک‌تر از لامپ‌های معمولی هستند. هالوژن موجب افزایش طول عمر و روشنایی لامپ می‌شود. بازده نوری یک لامپ هالوژنی، حدود ۲۵ لومن در وات است.

لامپ‌های مهتابی

لامپ‌های فلورسنت در برابر لامپ‌های رشته‌ای از انرژی کمتری برای تولید نور استفاده می‌کنند و راندمان آن‌ها حدود ۴۵ تا ۱۰۰ لومن در وات است، اما قیمت بیشتری نسبت به این لامپ‌ها دارند. فلورسنت‌ها رنگ مناسبی ندارند و ظاهر سردی دارند. بنابراین در انتخاب نور مناسب، به این نکته توجه کنید. از این لامپ می‌توان در مکان‌های مختلف به ویژه محیط خارجی استفاده کرد. بهتر است در هنگام استفاده از این لامپ، نور مناسب دیگری را با آن ترکیب کنید.

چراغ‌های نئون

لامپ‌های نئونی حاوی گازی کم‌فشار هستند و با حبابی شیشه‌ای که درون آن دو الکترود نصب شده است، کار می‌کنند. لامپ‌های نئونی که نور استانداردی دارند با مخلوطی از گاز نئون و آرگون پر می‌شوند در صورتی که لامپ‌های پرنور تنها با گاز نئون خالص پر می‌شوند. گاز موجود در حباب این لامپ موجب می‌شود الکترودها انرژی را به یکدیگر منتقل کنند و لامپ روشن بماند.

لامپ‌های HID یا لامپ‌های تخلیه شدید

این لامپ‌ها نور زیادی تولید می‌کنند و برای استفاده در منزل مناسب نیستند. از این لامپ‌ها در فضای باز، ورزشگاه‌ها، مناطق عمومی، خیابان‌ها، جاده‌ها و پارکینگ‌ها استفاده می‌شود. ایمنی در ساخت این لامپ‌ها بسیار مهم است.

لامپ‌های ال ای دی LED

این نوع لامپ نور را از طریق حرکت الکترون‌ها در یک دستگاه نیمه‌هادی، هدایت می‌کند. لامپ‌های ال ای دی نور بسیار بیشتری از لامپ‌های رشته‌ای تولید می‌کنند و در عین حال انرژی بسیار کمتری مصرف می‌کنند و طول عمر بیشتری دارند. اصولاً ال ای دی‌ها را در یک حباب قرار می‌دهند تا بتوان از آن به عنوان لامپ استفاده کرد. این لامپ‌ها می‌توانند بدون فیلترهای رنگی، نورهای رنگی مختلفی تولید کنند. هزینه خرید ال ای دی نسبت به سایر لامپ‌ها کمی بیشتر است.

لامپ‌های هالید فلزی

در این نوع لامپ‌ها یک مجرای قوسی شکل وجود دارد که این مجرا از سرامیک یا کوارتز ساخته شده است و جیوه، نمک MH و گاز در آن جریان دارد. نوری که این لامپ‌ها تولید می‌کنند در مقایسه با اندازه‌ای که دارند، بیشتر است و این لامپ‌ها بسیار کارآمد هستند. اغلب از این لامپ‌ها در سالن‌ها، صحنه‌های نمایش و فضای باز استفاده می‌کنند.

لامپ‌های کم‌فشار سدیمی

لامپ‌های کم‌فشار سدیمی عملکردی مشابه لامپ‌های فلورسنت دارند و چند ثانیه وقت لازم است تا روشن شوند. این لامپ‌ها نور زیادی تولید می‌کنند و مناسب فضای باز، جاده‌ها و… هستند.

چه لامپ‌هایی را در انتخاب نور مناسب در نظر بگیریم؟

اولین قدم در انتخاب نور مناسب، انتخاب لامپ مناسب است. منابع نوری وجود دارند که علاوه بر بهتر بودن برای چشم، انرژی بیشتری تولید می‌کنند. این لامپ‌ها در قیمت‌های مختلف و کاربردهای مختلف وجود دارند و در نهایت با بررسی آن‌ها و توضیح درباره ویژگی‌های آن‌ها می‌توانید به انتخاب نور مناسب بپردازید.

لامپ‌های خورشیدی(لامپ رشته‌ای نور گرم)

اولین لامپی که می‌توانید در لیست «انتخاب نور مناسب» خود قرار دهید، لامپ خورشیدی است. این لامپ‌های سنتی نور گرم‌تری تولید می‌کنند و پرتوهای UV کمتری نسبت به لامپ‌های سفید روشن ساطع می‌کنند. تنها مشکل این لامپ‌ها مصرف انرژی بالای آن‌ها و هزینه‌بردار بودن است اما یکی از بهترین گزینه‌ها برای انتخاب نور مناسب است.

لامپ‌هایی با طیف نوری کامل

اصطلاح طیف نوری کامل مربوط به نوع خاصی از لامپ نمی‌شود بلکه معیاری است که برای تائید سلامت برخی از لامپ‌ها، به آن‌ها داده می‌شود. این نوع لامپ‌ها نور طبیعی را شبیه‌سازی می‌کنند و بین روشنایی و کنتراست نور لامپ، تعادل ایجاد می‌کنند. سازندگان این نوع لامپ‌ها معتقد هستند که نور این لامپ‌ها موجب افزایش قابلیت خوانایی، ادراک رنگ و خلق و خوی می‌شود.

لامپ‌های ال ای دی

برای انتخاب نور مناسب می‌توانید از لامپ‌های ال ای دی هم استفاده کنید! قیمت این لامپ‌ها نسبت به سایر لامپ‌ها بیشتر است اما از نظر مصرف انرژی بسیار به صرفه هستند. این لامپ‌ها هیچ اشعه UV تولید نمی‌کنند. تفکرات غلط زیادی در مورد این لامپ‌ها وجود دارد.

برای مثال، بسیاری از مردم معتقدند این لامپ‌ها تنها می‌توانند نور سرد و آبی تولید کنند در صورتی که لامپ‌های ال ای دی دارای طیف رنگی هستند و نور گرم هم تولید می‌کنند. باور اشتباه دیگر این است که بسیاری از افراد فکر می‌کنند مقدار انرژی که به وسیله این لامپ‌ها صرفه‌جویی می‌شود، بسیار کم است. اما مطالعات نشان می‌دهد که مصرف انرژی این لامپ‌ها تقریباً نصف مصرف انرژی لامپ‌های رشته‌ای و فلورسنت است.

لامپ‌های فلورسنت فشرده یا CLF

این لامپ‌ها علاوه بر تولید اشعه UV کم، نور بیشتری در قبال استفاده از انرژی در مقایسه با لامپ‌های رشته‌ای و فلورسنت معمولی ایجاد می‌کنند. نور آن‌ها در مقایسه با لامپ‌های ال ای دی کمتر است اما قیمت مناسب‌تری نسبت به این لامپ دارند. یکی از مشکلات این نوع لامپ، جیوه‌ای است که از طریق آن ایجاد می‌شود اما این مقدار جیوه بسیار کمتر از جیوه‌ای است که لامپ‌های فلورسنت معمولی ایجاد می‌کنند.

لامپ‌های معرفی شده، کمترین آسیب را به چشم می‌رسانند و شما می‌توانید از آن‌ها در انتخاب نور مناسب اتاق‌های خود استفاده کنید.

انتخاب نور مناسب و کاربری هر اتاق

برای انتخاب نور مناسب باید به کاربری هر مکان توجه شود و میزان نور هر اتاق باید با توجه به کاربرد آن انتخاب شود. به طور کلی نورپردازی به سه مدل تقسیم می‌شود: نورپردازی محیطی، نورپردازی کاری، نورپردازی accent.

روشنایی محیطی یا عمومی همان میزان نوری است که برای روشن کردن یک اتاق استفاده می‌شود. علاوه بر استفاده از نور طبیعی و معمول یک اتاق، به وسیله این نورپردازی سعی می‌شود آن اتاق روشن‌تر شود. برای این کار می‌توان از لوستر، لامپ‌های حبابی، لامپ‌های دیواری و… استفاده کرد.

با استفاده از نورپردازی کاری قرار است نوری بیشتر از نور طبیعی موجود در فضا، داشته باشید. بنابراین با متمرکز کردن لامپ‌ها و چراغ‌ها در نقاط مختلف سعی می‌کنید کنتراست نوری ایجاد کنید. چراغ‌های رومیزی، چراغ‌های مطالعه و چراغ‌هایی که در کابینت‌ها و کمدها قرار می‌گیرند، معمول‌ترین نوع استفاده از این نورپردازی هستند. از لامپ‌های مختلف دیگری هم می‌توان برای این نورپردازی استفاده کرد اما نوع و شیوه استفاده از این لامپ‌ها، طراحی شیوه به کار بردن آن‌ها در محیط و میزان نور آن‌ها در این شیوه نورپردازی مؤثر است.

نورپردازی accent محیط خاصی را روشن می‌کند. اصولاً برای تمرکز نور بر اثری هنری از این نوع نورپردازی استفاده می‌شود. به این شیوه که نور بر اثر متمرکز می‌شود و اطراف آن اثر تاریک‌تر باید باشد و سایه‌ای در اطراف آن ایجاد شود.

برای انتخاب نور مناسب و استفاده از این تکنیک‌ها باید در نظر بگیرید که از یک اتاق چه استفاده‌ای می‌کنید و سپس از تکنیک‌های مختلف استفاده کنید. ابتدا بهتر است از نورپردازی محیطی شروع کنید و پس از آن به نورپردازی کاری و در انتها به نورپردازی accent بپردازید.

اگر قرار باشد نورپردازی یک گالری را طراحی کنید، باید از نورپردازی accent شروع کنید. اگر نورپردازی قرار است برای یک دفتر کاری انجام شود بهتر است از نورپردازی کاری استفاده کنید و برای طراحی نورپردازی اتاق خود و خانه بر روی نورپردازی محیطی متمرکز شوید.

درست است که بهتر است در طراحی نورپردازی خانه بر نورپردازی محیطی تمرکز کنید اما با استفاده از سایر انواع نورپردازی می‌توانید به خانه خود جلوه بیشتری ببخشید. برای مثال در اتاق نشیمن خود می‌توانید از نورپردازی accent به شیوه‌های مختلفی استفاده کنید. می‌توانید با قرار دادن یک اثر هنری بر روی میزی کوچک در گوشه اتاق و یا تابلویی بر روی دیوار، از این نورپردازی استفاده کنید.

بهتر است برای اتاق خواب خود کمتر از نورپردازی محیطی استفاده کنید و هر گونه نوری را از قسمت تخت خواب دور کنید. با توجه به اینکه اکثر اتاق خواب‌ها کاربردی چندگانه دارند و برای مطالعه و … هم استفاده می‌شوند، طراحی نور این مکان کمی دشوار می‌شود اما اگر از اتاق خواب خود برای مطالعه هم استفاده می‌کنید، در انتخاب نور مناسب بیشتر دقت کنید و از نورپردازی کاری در اطراف میز مطالعه خود استفاده کنید تا نور مناسبی هنگام مطالعه داشته باشید.

در محیط حمام و توالت می‌توانید خلاقانه‌تر عمل کنید. می‌توانید دور آینه را با استفاده از تکنیک نورپردازی کاری روشن‌تر کنید تا به هنگام استفاده از آینه بتوانید راحت‌تر عمل کنید. بهتر است دو طرف آینه لامپ‌ها را قرار دهید تا هنگام نگاه کردن در آن، کل صورتتان روشن دیده شود و برخی از نقاط در سایه قرار نگیرند.

واحد اندازه‌گیری روشنایی

لومن واحد اندازه‌گیری نور و روشنایی یک لامپ است. بنابراین برای انتخاب نور مناسب باید به این واحد توجه کنید. هر چه میزان لومن یک لامپ بیشتر باشد، میزان روشنایی آن نیز بیشتر خواهد بود. یک لامپ معمولی که برای خانه استفاده می‌شود، حدوداً ۸۰۰ لومن است که این مقدار معادل ۶۰ وات می‌شود. اینکه چند لومن برای یک اتاق نیاز دارید بستگی به اندازه آن اتاق دارد.

علاوه بر توجه به اندازه اتاق، باید به رنگ دیوارها و میزان نور مورد نیاز با توجه به کاربری اتاق توجه کنید. توجه به همه این موارد در انتخاب نور مناسب و اندازه‌گیری لومن مؤثر است. در ادامه معیار کلی برای میزان روشنایی اتاق‌های مختلف را با فرض اینکه اندازه آن‌ها معمولی است، برای شما می‌آوریم:

آشپزخانه: ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ لومن

حمام: ۴۰۰۰ تا ۸۰۰۰ لومن

اتاق خواب: ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ لومن

اتاق نشیمن: ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ لومن

اتاق ناهارخوری: ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ لومن

دفاتر خانگی: ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ لومن

نکته: همان طور که پیش‌تر ذکر شد، مقدار لومن‌های ذکر شده برای اتاق‌هایی با اندازه‌های معمولی است و با توجه به موارد مختلفی این میزان می‌تواند متغیر باشد و در اینجا تنها به عنوان نمونه آورده شده‌اند؛ مثلاً برای انتخاب نور مناسب در اتاق خواب‌ها، برای هر بخش مطالعه‌ای، به میزان پانصد لومن باید اضافه شود و اگر برای کمدتان لامپی در نظر می‌گیرید، این لامپ باید در حدود چهارصد لومن باشد.

اگر در آشپزخانه خود برای نقاطی که سینک، فر و … قرار دارند، نورپردازی کاری در نظر گرفته‌اید، هر کدام از آن‌ها باید حدود چهارصد و پنجاه لومن باشند. در حمام نیز علاوه بر میزان روشنایی ذکر شده، باید بیش از هزار و هفت‌صد لومن برای اطراف آینه در نظر بگیرید و برای دفاتر خانگی، بیش از هزار و دویست لومن برای هر میز اضافه کنید.

انتخاب نور مناسب با توجه به اندازه اتاق

روش ساده‌ای برای محاسبه میزان وات مورد نیاز برای هر اتاق وجود دارد. البته با توجه به کاربری اتاق مورد نظر شما، این میزان می‌تواند متغیر باشد اما برای انتخاب نور مناسب یک اتاق معمولی با کاربری روزمره، می‌توانید از روش زیر استفاده کنید:

طول و عرض اتاق را اندازه بگیرید

مساحت اتاق را به دست بیاورید. یعنی اندازه طول را در اندازه عرض ضرب کنید

مساحت را در عدد 25 ضرب کنید

عدد به دست آمده، میزان واتی است که اتاق شما برای روشنایی استاندارد، نیاز دارد.

مثال: یک اتاق به طول 5 متر و عرض 3 متر به چه میزان وات برای روشنایی نیاز دارد؟

ابتدا مساحت اتاق را به دست می‌آوریم یعنی عدد ۳ را در عدد ۵ ضرب می‌کنیم و حاصل آن ۱۵ می‌شود. سپس ۱۵ را در ۲۵ ضرب می‌کنیم و حاصل ۳۷۵ می‌شود. یک اتاق با مساحت ۱۵ متر، به ۳۷۵ وات برای روشنایی استاندارد نیازمند است.

جمع‌بندی

با توجه به مواردی که در این مقاله ذکر کردیم نکاتی که باید برای انتخاب لامپ و نور مناسب برای نقاط مختلف خانه خود در نظر بگیرید به صورت زیر است و برخی از این نکات را می‌توانید بر اساس برچسب FTC به دست آورید.

طول عمر لامپ (این مقدار با ساعت نشان داده می‌شود. برای مثال ۱ لامپ ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ ساعت عمر می‌کند)

میزان مصرف انرژی (با واحد وات اندازه‌گیری می‌شود)

مقدار نور لامپ

نوع نور لامپ (میزان گرما یا سرمای نور در این بخش نشان داده می‌شود و بر روی نموداری که یک سر آن نور سرد و طرف دیگر آن نور گرم وجود دارد، مشخص می‌‌شود و واحد آن کلوین است.)